Γνωστό άλλοτε με την ονομασία «Κοτζά Ορμάν» (Μέγα Δάσος), το παραποτάμιο δάσος του Νέστου υπήρξε από τα μεγαλύτερα υδροχαρή δάση της Μεσογείου. Στις αρχές του περασμένου αιώνα είχε έκταση 120.000 στέμματα και καταλάμβανε σχεδόν το 1/4 της συνολικής έκτασης του δέλτα. Σήμερα, παρά το γεγονός ότι το δάσος περιορίζεται σε 8.000 περίπου στρέμματα, αποσπασματικά σωζόμενα εκατέρωθεν των αναχωμάτων του ποταμού, εξακολουθεί να αποτελεί το μοναδικό σε έκταση φυσικό παρόχθιο δάσος της Ελλάδας και ένα από τα ωραιότερα υδροχαρή δάση της Ευρώπης.

• Το Παραποτάμιο Δάσος Δέλτα Νέστου αποτελεί μέρος του Εθνικού Πάρκου Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, το οποίο θεσμοθετήθηκε το 2008.
• Η περιοχή εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000 ως μέρος των περιοχών «Δέλτα Νέστου και Λιμνοθάλασσες Κεραμωτής-Ευρύτερη Περιοχή και Παράκτια Ζώνη» για την αξία των τύπων οικοτόπων και των ειδών χλωρίδας και πανίδας (Ειδική Ζώνη Διατήρησης) και «Δέλτα Νέστου και Λιμνοθάλασσες Κεραμωτής και νήσος Θασοπούλα» για την αξία σε είδη ορνιθοπανίδας (Ζώνη Ειδικής Προστασίας).
• Η περιοχή «Δέλτα Νέστου και γειτονικές λιμνοθάλασσες» εντάσσεται στη Σύμβαση Ραμσάρ ως Υγρότοπος Διεθνούς Σημασίας.
• Η περιοχή «Κοτζά Ορμάν Νέστου Δήμου Τοπείρου» είναι κηρυγμένη ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής.
• Καταφύγιο Άγριας Ζωής: «Κοτζά Ορμάν Νέστου Δήμου Τοπείρου».

Στο παραποτάμιο δάσος του Νέστου απαντούν 11 τύποι βλάστησης, με πιο αντιπροσωπευτικούς:

• Μικτά δάση δρυός, φτελιάς και φράξου: Αποτελούν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο τμήμα του πρωτογενούς δάσους, αυτό που συχνά αποκαλείται παρθένο και καταλαμβάνει 661 στρέμματα. Τα εδάφη στα οποία αναπτύσσονται δεν έχουν μεγάλη υγρασία, πλημμυρίζουν σπάνια και είναι τα πιο γόνιμα. Στη σύνθεσή τους μετέχουν, επίσης η λευκή και η μαύρη λεύκη και το σκλήθρο. Ιδιαίτερο γνώρισμά τους είναι ο μεγάλος πλούτος αναρριχητικών φυτών που σχηματίζουν στοές και τους προσδίδουν την όψη τροπικού δάσους.
• Δάση λευκής ιτιάς, εύθραυστης ιτιάς και λευκής λεύκης: Τα συγκεκριμένα δάση καταλαμβάνουν έκταση 4.700 στρεμμάτων και είναι ανθεκτικά στην κατάκλυση του εδάφους από τρεχούμενο νερό. Σε θέσεις που δεν κατακλύζονται όλο το έτος απαντά, επίσης, το σκλήθρο. Ο πλούτος και η έντονη παρουσία αναρριχητικών ειδών, αποτελεί χαρακτηριστικό τους γνώρισμα.
• Αλλουβιακά δάση σκλήθρου: Αναπτύσσονται πλάι στις όχθες του Νέστου και αποτελούν τον πιο εκτεταμμένο τύπο βλάστησης της περιοχής, με έκταση 2.900 στρεμμάτων.
• Υγρά ποολίβαδα: Εντοπίζονται κατά μήκος παλιών, ξερών σήμερα κοιτών του ποταμού, αναπτύσσονται σε έδαφος πηλώδες ή αμμοπηλώδες και καταλαμβάνουν 1.700 στρέμματα.

Κατά μήκος της όχθης του Νέστου απαντούν δάση από μαλακόξυλα είδη, όπως είναι η λευκή ιτιά, η εύθραυστη ιτιά, η λευκή λεύκη, η μαύρη λεύκη και το σκλήθρο. Σε αυτά αναπτύσσονται πολλά αναρριχόμενα φυτά και τα κάνουν να μοιάζουν με τα τροπικά δάση. Η αγράμπελη, το αγιόκλημα, το αγριόκλημα, ο κισσός, ο αρκουδόβατος, η οβριά, η περικοκλάδα και ο λυκίσκος, είναι μερικά από τα αναρριχόμενα που χρησιμοποιούν τον ισχυρό κορμό των δένδρων για να φθάσουν στο φως και δημιουργούν στοές. Πιο μακριά από τις όχθες εμφανίζονται δάση με σκληρόξυλα είδη, όπως είναι η χνοώδης ποδισκοφόρος δρυς, ο οξύφυλλος φράξος, η πεδινή και η υψηλή φτελιά.

Κατά το παρελθόν, στο δάσος του Νέστου έβρισκαν τροφή και καταφύγιο άγρια ζώα, όπως λύγκες, ζαρκάδια, και ελάφια, ενώ ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ηρόδοτου ότι ο Νέστος αποτελούσε το βόρειο όριο εξάπλωσης των λιονταριών στην Ελλάδα.

Σήμερα, το παραποτάμιο δάσος αποτελεί καταφύγιο για πολλά ζώα, πολλά από τα οποία είναι σπάνια ή απειλούμενα και προστατεύονται σε εθνικό, ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Η περιοχή φιλοξενεί περισσότερα από 250 είδη πουλιών, 21 είδη ψαριών, 13 είδη θηλαστικών και έναν μεγάλο αριθμό αμφίβιων, ερπετών και ασπόνδυλων. Στα θηλαστικά περιλαμβάνονται είδη όπως το τσακάλι, η αγριόγατα, η βίδρα, η αλεπού, ο ασβός, η νυφίτσα, το κουνάβι. Από τα πουλιά, ξεχωρίζει η παρουσία ειδών όπως η λαγγόνα, η χουλιαρομύτα, η βαλτόπαπια, ο μαυροπελαργός, ο θαλασσαετός, ο κραυγαετός, η αετογερακίνα, ο βασιλαετός, ο στικταετός, ο ψαραετός αλλά και ο κολχικός φασιανός που φωλιάζει στην περιοχή. Από τα ψάρια που απαντούν στα νερά του Νέστου, 14 είδη είναι αυτόχθονα και 6 είδη (τσιρονάκι, ποταμοκέφαλος, σύρτης, μπριάνα, θρακοβελονίτσα και μικρόσιρκο) ενδημικά της ευρύτερης περιοχής.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το παραποτάμιο δάσος του Νέστου καταλάμβανε 120.000 στρέμματα και ήταν ένα από τα μεγαλύτερα του είδους στη Ν.Α. Ευρώπη. Η διαχείρισή του περιοριζόταν σε μικρής έκτασης υλοτομίες για την ικανοποίηση τοπικών αναγκών. Το 1921 αρχίζει η δασική εκμετάλλευσή του. Οι πρώτες εκχερσώσεις καταγράφονται με την εγκατάσταση προσφύγων στην περιοχή μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή (1922). Οι πιέσεις συνεχίζουν πιο έντονες κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941 - 44), όταν το δάσος εφοδιάζει 80 πριστήρια στην περιοχή. Στις αρχές της δεκαετίας του ’50, το δάσος μετρά μόλις 27.000 στρέμματα. Στη δραματική συρρίκνωσή του συμβάλλουν η ευθυγράμμιση της κοίτης του ποταμού για την αποφυγή πλημμυρών (1950 - 51) και οι εκτεταμένες εκχερσώσεις της περιόδου 1948 - 53 για την αποκατάσταση ακτημόνων γεωργών. Πλέον, στην ιδιοκτησία του Δημοσίου παραμένει μόνο το «Δασόκτημα» (ανατολικά και δυτικά της κοίτης του ποταμού), που χρησιμοποιείται από τη Δασική Υπηρεσία για την άσκηση εντατικής δασοπονίας, κυρίως με υβρίδια λεύκης. Η λευκοκαλλιέργεια ξεκινά το 1953 και εγκαθίσταται η πρώτη φυτεία. Από το 1956 - 7 οι εργασίες συστηματοποιούνται και οι πρώτες υλοτομίες πραγματοποιούνται τα έτη 1968 - 69. Στην αρχή οι φυτείες είναι ιδιαίτερα προσοδοφόρες, με την πάροδο του χρόνου η απόδοσή τους μειώνεται δραματικά, λόγω της υποβάθμισης του εδάφους και της χαμηλής στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα, με αποτέλεσμα εκτεταμένες ξηράνσεις. Το δάσος, με την ευθυγράμμιση της κοίτης του ποταμού, έχασε τον σπουδαιότερο μηχανισμό διατήρησής του, την υδρολίπανση, και τα εδάφη του υποβαθμίζονται, γίνονται αλατούχα και ακατάλληλα. Οι ξηράνσεις οδήγησαν, από το 1988, σε πειραματικές φυτείες ψευδακακίας, οι οποίες σταμάτησαν γρήγορα, ενώ κατά καιρούς, πραγματοποιήθηκαν πειραματικές και μικρής έκτασης φυτεύσεις πλατάνου, ευκαλύπτου, παραθαλάσσιας πεύκης κ.ά. ειδών. Η τελευταία φυτεία λεύκης εγκαθίσταται το 1990. Σήμερα, υλοτομούνται οι εναπομείναντες φυτείες και οι εκτάσεις τους αφήνονται στη φυσική εξέλιξη ή αποκαθίστανται. Η πρώτη προσπάθεια επανεγκατάστασης της φυσικής βλάστησης επιχειρείται με επιτυχία το 2000 και έκτοτε συνεχίζονται, επιχειρώντας να βοηθήσουν το παραποτάμιο δάσος του Νέστου να διατηρήσει τον πλούτο του, να ανακτήσει την αίγλη του, να γίνει ξανά σημείο αναφοράς για την περιοχή.

Πριν από την επίσκεψη σας, μην παραλείψετε να διαβάσετε τις οδηγίες που αναγράφονται στους Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς της παρούσας εφαρμογής.

Χρήσιμοι σύνδεσμοι/ στοιχεία επικοινωνίας:

• Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας: 199
• Υπηρεσία Επικοινωνιών Εκτάκτου Ανάγκης: 112
• Δασαρχείο Καβάλας: 2313309940, das-kav@damt.gov.gr
• Πυροσβεστική Υπηρεσία Καβάλας: 25106 00380
• Δασαρχείο Ξάνθης: 23133 09000, das-xan@damt.gov.gr
• ΟΦΥΠΕΚΑ/Μονάδα Διαχείρισης Εθνικών Πάρκων Νέστου - Βιστωνίδας και Ροδόπης: link, infonestos@fd-nestosvistonis.gr
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Καβάλας: 2510228689, https://www.efakav.gr/, efakav@culture.gr
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Ξάνθης, 25410 51003, https://www.efaxanthis.gr/, efaxan@culture.gr