Στο νοτιοανατολικό τμήμα του Ψηλορείτη, από το φαράγγι του Γάφαρη έως τη λίμνη του Ζαρού, στον λάκκο του Ρούβα, πάνω από τα χωριά Βορίζια, Ζαρός και Γέργερη, σχηματίζεται το εντυπωσιακό δάσος του Ρούβα. Το νερό κυριαρχεί στην περιοχή, όπως προδίδει και η ονομασία των ιστορικών κεφαλοχωρίων, του Ζαρού (Ζα + ρους = πολλή ροή) και της Γέργερης (=γάργαρος). Ο ποταμός Κουτσουλίδης πηγάζει από το δάσος και καταλήγει στο φράγμα της Φανερωμένης. Boρειότερα του Ζαρού βρίσκεται η ομώνυμη λίμνη που τροφοδοτείται από τις πηγές του Βότομου στους πρόποδες του Ψηλορείτη. Κοντά στη Γέργερη κατασκευάστηκε η τεχνητή λίμνη του Διγενή για να καλύψει τις αρδευτικές ανάγκες της περιοχής. Το δάσος, από τα μεγαλύτερα της Κρήτης, έχει έκταση 30.0000 στρέμματα περίπου και αποτελεί ένα από τα ελάχιστα εναπομείναντα δάση πουρναριού στην Ελλάδα. Τα περισσότερα πουρναροτόπια στη χώρα έχουν βοσκηθεί και το πουρνάρι, αν και ρωμαλέο δέντρο, απαντάται πλέον σε μορφή θάμνου. Στον Ρούβα σχηματίζει πυκνό δάσος, τα δέντρα είναι μεγάλης ηλικίας, πολλά έχουν διάμετρο κορμού πάνω από 1 m και ξεπερνούν τα 15 m σε ύψος. Άλλη μία μοναδικότητα του δάσους, αποτελεί η ύπαρξη στην καρδιά του μιας περιφραγμένης μεγάλης συστάδας της ενδημικής αμπελιτσιάς, ενός ασιατικού είδους που φυτρώνει στα βουνά της Κρήτης και πουθενά αλλού στην Ευρώπη, ένα ζωντανό «απολίθωμα», αφού πρωτοεμφανίστηκε στην περιοχή εκατομμύρια χρόνια πριν.

Η σπουδαιότητα και οικολογική αξία του δάσους του Ρούβα είναι μεγάλη. Η ευρύτερη περιοχή εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000 με τους κωδικούς GR 4330005 «Όρος Ίδη (Βορίζια, Γερανοί, Καλή Μαδάρα)» και GR 4310009 «Κρουσώνας - Βρωμόνερο Ίδης». Χαρακτηρίζεται, επίσης, και ως Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά της Ελλάδας, με κωδικό GR 185 «Όρος Ίδη Κρήτης». Τμήμα της έχει κηρυχθεί Καταφύγιο Άγριας Ζωής, με την ονομασία «Ψηλορείτης Δήμου Ζηρού και Ραβού». Το 2001, ιδρύθηκε το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη, λόγω της πλούσιας γεωποικιλότητας, του πανέμορφου τοπίου και της ιστορίας του. Άμεσα εντάχθηκε στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και αργότερα στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO.

Το δάσος του Ρούβα είναι από τις ελάχιστες θέσεις στην Ελλάδα που το πουρνάρι διατηρεί τη μορφή δέντρου και σχηματίζει δάσος. Πρόκειται για είδος με μεγάλη αναπαραγωγική ικανότητα και αντοχή στις πυρκαγιές και την έντονη βόσκηση. Φύεται παντού, ακόμη και στις πιο αντίξοες συνθήκες. Στο πέρασμα του χρόνου, τα άλλοτε θαλερά δάση του, μετατράπηκαν σε θαμνώνες λόγω της υπερεκμετάλλευσης (για καυσόξυλα, ξυλοκάρβουνα, βοσκήσιμη ύλη κ.λπ.), των πυρκαγιών και των εκχερσώσεων. Άλλα είδη που συνθέτουν τη βλάστηση της περιοχής είναι η ενδημική αμπελιτσιά, από την οποία φτιάχνουν οι κρητικοί βοσκοί τις μαγκούρες τους, τις παραδοσιακές «κατσούνες», το κυπαρίσσι, η αριά, το φιλλύκι, το σφενδάμι και η τραχεία πεύκη. Τους χείμαρρους και τα ρέματα σκιάζουν αιωνόβια πλατάνια. Μεγάλος είναι και ο αριθμός των ζώων που βρίσκουν τροφή και καταφύγιο στο δάσος, όπως ο κρητικός αγριόγατος, η κρητική μυγαλή, ο γυπαετός, το όρνιο, η κοκκινοκαλιακούδα κ.ά.

Ο Ψηλορείτης, με τις εντυπωσιακές ψηλές κορφές, τα όμορφα οροπέδια, τα βαθιά φαράγγια και τις χαράδρες, τις ομαλές και απότομες πλαγιές του, τις ρεματιές και τα ποτάμια, φιλοξενεί πληθώρα φυτών, ορισμένα από τα οποία φύονται εδώ και πουθενά αλλού στον κόσμο. Ξεχωριστής σημασίας είναι η βλάστηση των φαραγγιών, όπως αυτή του Γάφαρη που φιλοξενεί το δάσος του Ρούβα, από τα μεγαλύτερα της Κρήτης. Τεράστια, πουρνάρια, σπάνιες αμπελιτσιές ή ανέγνωρα όπως τις ονόμασαν οι Κρητικοί καθώς δεν έμοιαζαν με κανένα από τα γνωστά δέντρα, αιωνόβια κυπαρίσσια, φιλλύκια ή λιόπρουνα σύμφωνα με τους ντόπιους, αριές, σφενδάμια, πεύκα και πλατάνια, χασμόφυτα, φυτά δηλαδή που φυτρώνουν στο λιγοστό χώμα των βράχων, όπως ο δίκταμος, το φυτό σύμβολο της Κρήτης, αλλά και ενδημικά αγριολούλουδα, όπως το Κρητικό κεφαλάνθηρο, το Κρητικό άρον και το Κρητικό κυκλάμινο, συνθέτουν τον πλούτο των φυτών του.

Το δάσος του Ρούβα αποτελεί καταφύγιο για μεγάλο αριθμό ζώων, μεγαλόσωμων όπως ο ακριβοθώρητος κρητικός αγριόγατος, αλλά και μικροσκοπικών, όπως ενδημικά σαλιγκάρια, σκαθάρια, πεταλούδες και άλλα ασπόνδυλα. Πιο γνωστό είναι ο φουρόγατος, ο ενδημικός αγριόγατος που απαντά στην Κρήτη και πουθενά αλλού στον κόσμο, όπως και η ενδημική Κρητική μυγαλή. Τα σπήλαια και οι βραχώδεις σχηματισμοί αποτελούν ιδανικό τόπο για αρκετά είδη νυχτερίδων, όπως η μικρομυωτίδα, ο τρανορινόλοφος, η πτερυγονυχτερίδα, η πυρρομυωτίδα, ο μικρορινόλοφος και η νανονυχτερίδα του Hanak (το ενδημικό υποείδος της Κρήτης). Ο ενδημικός Κρητικός βάτραχος, ο δεντροβάτραχος και ο πράσινος φρύνος διαβιούν στις νερά και τις λιμνούλες, ενώ τα ερπετά εκπροσωπούνται από το σπιτόφιδο, το λιμνόφιδο, το αγιόφιδο, τη δενδρογαλιά, το λιακόνι, το μολυντήρι και την τρανόσαυρα. Η περιοχή είναι εξίσου σημαντική για την ορνιθοπανίδα. Ο γυπαετός ή κοκκαλάς όπως τον ονομάζουν οι ντόπιοι, το όρνιο, ο χρυσαετός, ο πετρίτης, η γερακίνα, το χρυσογέρακο, ο μαυροπετρίτης, η κοκκινοκαλιακούδα, η δενδροσταρήθρα, ο αιγαιοτσιροβάκος, το γιδοβύζι, το σταβλοχελίδονο, είναι ορισμένα από τα 120 και πλέον είδη πουλιών που βρίσκουν τροφή, ιδανικούς τόπους για φώλιασμα ή για ξεκούραση κατά τη μετανάστευση.

Οι κυριότερες πιέσεις και απειλές για την ευρύτερη περιοχή αφορούν στην εκτατική μετακινούμενη αιγοπροβατοτροφία, στο δίκτυο των δρόμων και των μονοπατιών της περιοχής που έχουν ως συνέπεια τη διάσπαση της συνέχειας της βλάστησης και στη δασική εκμετάλλευση χωρίς νέες φυτεύσεις ή επαρκής φυσική αναγέννηση. Σε επίπεδο ειδών ορνιθοπανίδας, σημαντικές πιέσεις και απειλές περιλαμβάνουν τη μείωση της ετερογένειας και της μωσαϊκότητας των φυσικών και αγροτικών οικοσυστημάτων, την απομάκρυνση μικρών γνωρισμάτων του τοπίου για ενοποίηση αγροτεμαχίων, την υπερβόσκηση, η οποία επιφέρει ερημοποίηση και συνολική υποβάθμιση του ενδιαιτήματος τροφοληψίας, την όχληση σε θέσεις αναπαραγωγής λόγω άσκησης θήρας και την αφαίρεση μεμονωμένων ή συστάδων δέντρων.

Πριν από την επίσκεψη σας, μην παραλείψετε να διαβάσετε τις οδηγίες που αναγράφονται στους Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς της παρούσας εφαρμογής.

Χρήσιμοι σύνδεσμοι - Στοιχεία επικοινωνίας:

• Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας: 199
• Υπηρεσία Επικοινωνιών Εκτάκτου Ανάγκης: 112
• Διεύθυνση Δασών Ηρακλείου: Τηλ. 2810 264940
• Δήμος Ζαρού: Τηλ. 28940 31331
• Δήμος Ρούβα: Τηλ. 28940 41213
• Αστυνομικός Σταθμός Ζαρού: Τηλ. 28940 31210
• Περιφερειακό Ιατρείο Ζαρού: Τηλ. 28940 31206
• Κέντρο Υγείας Αγίας Βαρβάρας: Τηλ. 28940 22222
• Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη: Τηλ. 28340 31402, Email: info@psiloritisgeopark.gr, ιστότοπος
• Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Ηρακλείου: Τηλ. 2810 227609, Email: info@eos-her.gr, ιστότοπος