Ο Γράμμος, με ψηλότερη κορυφή την Τσούκα Πέτσικ να υψώνεται στα 2.520 μ., είναι το τέταρτο υψηλότερο βουνό της χώρας, μετά τον Όλυμπο, τον Σμόλικα και τον Βόρα. Γεωμορφολογικά, ο κύριος κορμός της οριογραμμής του, εκτείνεται κατά μήκος των ελληνοαλβανικών συνόρων με κατεύθυνση Ν-ΝΑ – Β-ΒΑ. Στο κεντρικό του τμήμα δεσπόζουν οι κορυφές Περήφανο (2.442 μέτρα), Κιάφα (2398 μέτρα), Σούφλικας (2.140 μέτρα), ενώ στα ανατολικά δεσπόζουν οι κορυφές Επάνω Αρένες (2.192 μέτρα) και Κάτω Αρένες (2.075 μέτρα). Αυτή η νοητή γραμμή διαμορφώνει τα όρια Μακεδονίας και Ηπείρου, ενώ η κορυφή Μπουχέτσι (1.700 μέτρα) διαμορφώνει τα νοτιοανατολικά άκρα του βουνού, έως και τον Σαραντάπορο ποταμό. Τα ρέματα του βόρειου τμήματος χύνονται στον Αλιάκμονα, και τα ρέματα στο νότιο και ανατολικό τμήμα του βουνού συμβάλλουν και διαμορφώνουν τον Σαραντάπορο. Στον Γράμμο συναντούμε πυκνά δάση μαύρης πεύκης, οξιάς, ελάτης και δρυών, αμιγή ή και μικτά, ενώ οι επιβλητικές κορυφές του προσφέρουν μοναδικά σημεία θέας. Ιστορικά, ο Γράμμος έχει αποτελέσει κύριο πεδίο μάχης κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου.

• Λόγω της αναγνωρισμένης οικολογικής αξίας της περιοχής σε πανευρωπαϊκό επίπεδο, τμήμα της έχει ενταχθεί στο οικολογικό δίκτυο Natura 2000 με όνομα «Κορυφές Όρους Γράμμος».
• Ως Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης με την ονομασία «Μικτό Δάσος Γράμμου» είναι χαρακτηρισμένο μικτό δάσος οξιάς, υβριδογενούς ελάτης και μαύρης πεύκης, στην περιοχή «Μπαρούγκα» Καστοριάς.

Εννέα διαφορετικά τμήματα της περιοχής είναι χαρακτηρισμένα Καταφύγια Άγριας Ζωής:

• Καταφίκη-Μεγάλη Πέτρα-Σκάλα Γράμου
• Αρρένων (Γράμμου)
• Αετομηλίτσα
• Καστανόφυτο-Μελάνθιο-Ζευγοστάσιο-Νίκη-Λάγκα
• Όντρια Ζώνης Δραγασιάς Δήμου Τσοτυλίου
• Ζαρκανίκι Αυγερινού Δήμου Τσοτυλίου
• Αγία Σωτήρα
• Τρία Αλώνια-Μαντάνι-Βουνοπικά (Επταχωρίου)
• Βουρκοπόταμος-Γαναδιό-Πύργος-Πυρσογιάννης

Στον Γράμμο, κυριαρχούν δάση οξιάς, δάση μαύρης πεύκης, δρυοδάση, αμιγή αλλά και σε μίξη μεταξύ τους. Τα δάση αυτά  είναι όχι μόνο εθνικής, αλλά και ευρωπαϊκής σημασίας. Τα δάση οξιάς είναι αρκετά εκτεταμένα και εντυπωσιακά. Εκτείνονται βόρεια της Αλεβίτσας και κατά τόπους στη Μικρή Αλεβίτσα, γύρω από τη Νέα Κοτύλη όπου με την οξιά κατά θέσεις προσμιγνύεται η ευθύφλοιη δρυς, στην περιοχή Γούπατα και ΒΔ της Φούσιας κοντά στην αλβανική μεθόριο. Άλλα είδη που συμμετέχουν στη βλάστηση είναι η υβριδογενής ελάτη και το αμβλύ σφενδάμι. Εντυπωσιακά δάση οξιάς υπάρχουν επίσης στον Πύργο και κατά θέσεις στις ασβεστολιθικές Αρένες. Στον Πύργο, η οξιά δημιουργεί αμιγή δάση (μόνο οξιά), σε βόρειες και βορειοανατολικές εκθέσεις. Εκεί έχει άφθονη υγρασία και ευνοϊκές εδαφικές συνθήκες και τα δένδρα φτάνουν σε μεγάλο ύψος. Στις Αρένες δε, σχηματίζονται συστάδες με μεγαλοπρεπή και υψηλόκορμα δένδρα και με μέγιστο ύψος που ξεπερνά τα 25-30 μέτρα. Δάση οξιάς σε μίξη με σφενδάμια εμφανίζονται α) κοντά στα ερείπια Γλυκονερίου, σε υψόμετρο 1.000-1.200 μέτρα και β) στο κορυφαίο τμήμα της Μικρής Όντριας, που είναι μια ασβεστολιθική έξαρση με υψόμετρο 1.520 μ., στο ανατολικό όριο της περιοχής. Ο σπάνιος γεωμορφολογικός σχηματισμός της Μικρής και της Μεγάλης Όντριας εμφανίζει μακροσκοπικά μια επίπεδη κορυφή, η οποία κρύβει μια σπάνια, υπό μορφή μωσαϊκού, σύνθεση δολινών και αντικλίνων, αποτέλεσμα της μακρόχρονης διαβρωτικής επίδρασης του νερού και της βλάστησης στον ασβεστόλιθο. Τα μικτά δάση οξιάς-υβριδογενούς ελάτης εξαπλώνονται επίσης σε μεγάλη έκταση στον Γράμμο, μεταξύ των 1.000 και 1.600 μέτρων. Εντυπωσιακές εικόνες από τα δάση αυτά μπορεί κανείς να δει στις θέσεις Γούπατα, Τσάρνο, στις ανατολικές πλαγιές του Σούφλικα (θέση Σγούρο και νοτιότερα), ανάμεσα στην Αετομηλίτσα και το Πληκάτι και στην κοιλάδα πάνω στο Λιτσιστέρι. Τα δάση μαύρης πεύκης, η οποία ανήκει στα Μεσογειακά ορεινά κωνοφόρα, εμφανίζονται από τα 900 έως τα 1.600 – 1.700 μέτρα σε διάφορες τοποθεσίες: στο βόρειο τμήμα, κοντά στους οικισμούς Καλή Βρύση, Μονόπυλο, βόρεια της Οινόης και της Πτεριάς, όπως επίσης και στις κοιλάδες του Αλιάκμονα και του Σαραντάπορο. Ώριμες, εντυπωσιακές συστάδες, μπορεί κανείς να συναντήσει νότια του Πύργου και στη λεκάνη της Αετομηλίτσας. Η μαύρη πεύκη συχνά σχηματίζει τα δασοόρια, ανεβαίνοντας έως και πάνω από τα 1.800 μέτρα (Φλάμπουρο, Μπανταρός, Λιβάδια Έλμας). Φύεται σε όλα τα είδη πετρωμάτων της περιοχής: ασβεστόλιθους, κερατόλιθους, ψαμμίτες, φλύσχη, οφιόλιθους, κροκαλοπαγή. Από τα δρυοδάση, ξεχωρίζουν τα δάση της Μακεδονικής δρυός και τα θερμόφιλα φυλλοβόλα δρυοδάση. Τα δάση Μακεδονικής δρυός εμφανίζονται στο νότιο τμήμα του Γράμμου, και καταλαμβάνουν τις νότιες, ανατολικές και δυτικές πλαγιές πάνω από τον Σαραντάπορο, και εκτείνονται στο εσωτερικό των κοιλάδων που συμβάλλουν στον Σαραντάπορο, έως και τα 900 μέτρα, στις δυτικές πλαγιές της κοιλάδας Αετομηλίτσας. Γενικά στην περιοχή, τα δάση αυτά εμφανίζονται υποβαθμισμένα, κυρίως λόγω υπερβόσκησης και καυσοξύλευσης. Σε καλύτερη κατάσταση είναι αυτά που βρίσκονται κοντά στον νέο οικισμό της Πλαγιάς και στο χαμηλότερο τμήμα της κοιλάδας της Αετομηλίτσας. Τα θερμόφιλα φυλλοβόλα δρυοδάση εξαπλώνονται κυρίως στην λοφώδη, υπο-ορεινή και ορεινή περιοχή. Είναι κυρίως υπολείμματα άλλοτε εκτεταμένων δρυοδασών, στα οποία κυριαρχούν η ευθύφλοιη δρυς, η οποία καταλαμβάνει τις νότιες εκθέσεις και τις πιο ξηρές θέσεις στο κέντρο της περιοχής (Νεστόριο-Κοτύλη) και στη λεκάνη του Σαραντάπορου έως τη Χρυσή και η πλατύφυλλη δρυς, η οποία σε συγκεκριμένες θέσεις είναι σε μίξη με τη χνοώδη δρυ.

Πέρα από τα δάση του Γράμμου, το ορεινό αυτό συγκρότημα είναι ο χώρος της πιο εκτεταμένης εξάπλωσης αλπικών και υπαλπικών λιβαδιών στην Ελλάδα. Η εμφάνισή τους, ακολουθεί στο βόρειο τμήμα την ελληνοαλβανική μεθόριο, περιλαμβάνει το Σούφλικα, και καταλήγει, νοτιοανατολικά στην Κάτω Αρένα.

Τα δάση στο όρος Γράμμος φέρουν μεγάλο εύρος από είδη χλωρίδας. Διαβαίνοντας το όρος, θα διαπιστώσει κανείς ότι η περιοχή είναι πλούσια σε πεύκα (μαύρη πεύκη) και οξιές (δασική οξιά). Η μαύρη πεύκη πρόκειται για είδος με κατακερματισμένη κατανομή στη Νότια Ευρώπη και Ανατολία, ενώ η δασική οξιά έχει ευρεία παρουσία σε μεγάλο μέρος της Ευρώπης. Στη περιοχή εντοπίζονται και βελανιδιές, ή αλλιώς δρύες, όπως και η μακεδονική και η ευθύφλοιος δρυς. Σε αντίθεση με δέντρα όπως οι οξιές, αρκετά είδη βελανιδιάς ξεχωρίζουν από τους τριγωνοειδής λοβούς στις πλευρές των φύλλων τους.

Στα δάση του όρους Γράμμου κυκλοφορούν σπάνια και μοναδικά ζώα της Ελλάδας, αρκετά από τα οποία βέβαια γίνονται δύσκολα αντιληπτά κατά μια τυπική επίσκεψη στο δάσος. Στη περιοχή εντοπίζονται μεγάλα θηλαστικά, όπως η καφέ αρκούδα, ο λύκος, και το αγριόγιδο είδη που χαρακτηρίζονται ως σπάνια και απειλούμενα σε εθνικό επίπεδο. Κοιτώντας ψηλά προς τον ουρανό, μπορεί κανείς με λίγη τύχη να εντοπίσει και κάποιο μεγάλο αρπακτικό πτηνό, όπως τον χρυσαετό και τον φιδαετό.

Τα δάση επηρεάζονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως η καυσοξύλευση στα δρυοδάση και η απώλεια ενδιαιτημάτων (χώροι που εξυπηρετούν τις διατροφικές και αναπαραγωγικές ανάγκες των ειδών), οι οποίες δύναται να υποβαθμίσουν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής. Για το λόγο αυτό, λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα διαχείρισης και προστασίας, που καθορίζονται στο θεσμικό καθεστώς προστασίας της περιοχής. 

Πριν από την επίσκεψη σας, μην παραλείψετε να διαβάσετε τις οδηγίες που αναγράφονται στους Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς της παρούσας εφαρμογής. 

• Χρήσιμοι σύνδεσμοι – στοιχεία επικοινωνίας:
• Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας: 199
• Υπηρεσία Επικοινωνιών Εκτάκτου Ανάγκης: 112
• Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Νεστορίου: 24670 31199 (αναγγελία πυρκαγιάς), 24670 31135
• Πυροσβεστική Υπηρεσία Κόνιτσας: 26550 24001
• Πυροσβεστική Υπηρεσία Καστοριάς: 24670 82464
• Διεύθυνση Δασών Καστοριάς: 24670 22230, ioannouarg@apdhp-dm.gov.gr
• Δασαρχείο Κόνιτσας: 26550 22498, ktriantis@apdhp-dm.gov.gr
• Σύλλογος Ορεινών Δραστηριοτήτων Καστοριάς: ιστότοπος, sodkastoria@gmail.com
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων: 26510 01051-53, efaioa@culture.gr