Ο Πάρνωνας ή Μαλεβός ή Κρόνιον Όρος, στη νότιο-ανατολική Πελοπόννησο, χωρίζει την Αρκαδία από τη Λακωνία. Οι ανατολικές πλαγιές του ορεινού όγκου είναι απόκρημνες και αντικρύζουν το Μυρτώο πέλαγος, ενώ οι δυτικές έχουν ομαλές κλίσεις και δημιουργούν λοφώδεις σχηματισμούς προς την Τρίπολη και τη Σπάρτη. Στα βόρεια, το βουνό οριοθετείται από την κοιλάδα του ποταμού Τάνου, ενώ στα νοτιο-ανατολικά, μια νοητή γραμμή από το χωριό Πεταλάς έως τον όρμο του Φωκιανού, τον διαχωρίζει από τη γειτονική Μαδάρα. Σύμφωνα με ορισμένους, ο Πάρνωνας εκτείνεται ως τη Μαδάρα, το Χιονοβούνι και την Κουλοχέρα, φτάνοντας σχεδόν ως το ακρωτήριο Μαλέας.

Πλήθος κορυφών συνθέτουν τον ορεινό όγκο, με ψηλότερη τη Μεγάλη Τούρλα (1.934 m), ανάμεσα στα χωριά Σίταινα και Καστάνιτσα και 11 κορυφές ξεπερνούν τα 1.500 m. Η κορυφή Ράχη Ψαρή (1.839 m) υψώνεται νότια, ανάμεσα στα Πλατανάκια και την Καλλιθέα, ενώ η Γαϊτανόραχη, η τρίτη σε ύψος κορυφή, σχηματίζει έναν σχετικά ομαλό αλλά εκτεταμένο ορεινό όγκο, νότια της Μεγάλης Τούρλας. Άλλες γνωστές κορυφές είναι η Μικρή Τούρλα (1.800 m), η Ρούσσα Πέτρα (1.820 m), του Προφήτη Ηλία (1.782 m), της Μεγαναηλιάς (1.780 m) κ.ά.

Βαθιές χαράδρες και φαράγγια, άγριες ορθοπλαγιές, βραχώδεις εξάρσεις, μικρότερης ή μεγαλύτερης έκτασης οροπέδια, συνθέτουν ένα πολυσχιδές ανάγλυφο. Ο ποταμός Τάνος πηγάζει από την κορυφή Αρνόμουσγα, συλλέγει τα νερά ρεμάτων και χειμάρρων και εκβάλει στην περιοχή του Άστρους. Ο ποταμός Βρασιάτης δημιουργεί μια εντυπωσιακή χαράδρα μεταξύ των χωριών Άγιος Ανδρέας, Πλάτανος και Καστάνιτσα, σχηματίζει τα ονομαστά φαράγγια του Λούλουγκα και της Ζαρμπάνιτσας, αλλά και τον καταρράκτη της Λεπίδας. Μια εξίσου επιβλητική χαράδρα δημιουργείται μεταξύ του Παλαιοχωρίου και του Λεωνιδίου. Οι ορθοπλαγιές της χαράδρας του Λεωνιδίου και του ομώνυμου οικισμού σφραγίζουν το τοπίο, όπως και αυτές στις νότιες και ανατολικές πλαγιές της κορυφής Σπαθί. Το οροπέδιο Ξεροκάμπι, μεταξύ Αγίου Πέτρου και Ορεινής Μελιγούς, όπως και αρκετά άλλα, χρησίμευαν παλαιότερα για γεωργικές καλλιέργειες και ως βοσκοτόπια. Σήμερα, τα περισσότερα έχουν εγκαταλειφθεί και καταλαμβάνονται σταδιακά από τη βλάστηση.

Ο ορεινός όγκος φιλοξενεί πλούσια βιοποικιλότητα, συνδυάζει υψηλής αισθητικής αξίας φυσικά τοπία με αξιόλογα ανθρωπογενή τοπία, όπως οι παραδοσιακοί οικισμοί, τα ιστορικά μοναστήρια, το παραδοσιακό αγροτικό τοπίο κ.ά.

Ο Πάρνωνας και η ευρύτερη περιοχή, λόγω της αναγνωρισμένης αξίας του για τη φύση και τη βιοποικιλότητα, εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο Natura 2000. Ειδικότερα, οι περιοχές «Όρος Πάρνωνας (και περιοχή Μαλεβής)», «Μονή Ελώνης και χαράδρα Λεωνιδίου - Σπήλαιο Μάνα και Γαλάζια Λίμνη» και «Όρη Γιδοβούνι, Χιονοβούνι, Γαϊδουροβούνι, Κοράκια, Καλογεροβούνι, Κουλοχέρα και Περιοχή Μονεμβασιάς, Σπήλαιο Σολωμού - Τρύπα και Πύργος Αγ. Στεφάνου και θαλάσσια ζώνη έως Ακρωτήριο Καμήλι» χαρακτηρίζονται ως Ζώνες Ειδικής Διατήρησης για τους τύπους οικοτόπων και τα είδη φυτών και ζώων και η περιοχή «Όρη Ανατολικής Λακωνίας» ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα.

Τέσσερα τμήματα της δασικής έκτασης είναι κηρυγμένα ως Καταφύγια Άγριας Ζωής:

• Φονεμένοι - Κούτσουρα (Άγιος Πέτρος, Δήμος Βόρειας Κυνουρίας)
• Φαράγγι Μαζιάς (Καστάνιτσα και Πραστός, Δήμος Βόρειας Κυνουρίας)
• Κουφοβούνι - Τσικούλιο (Βαμβακού, Δήμος Σπάρτης - Καστάνιτσα, Δήμος Βόρειας Κυνουρίας)
• Γαϊδουροβούνι (Κρεμαστή, Δήμος Ευρώτα - Λαμπόκαμπος - Δήμος Μονεμβασιάς)

Ο Πάρνωνας υπήρξε ανέκαθεν ξακουστός για τα δάση του. Σήμερα, παρότι έχουν υποστεί έντονες πιέσεις και υποβαθμίσεις, συνεχίζουν να υποστηρίζουν μια πλούσια βιοποικιλότητα και να χαρακτηρίζονται ως τόποι υψηλής οικολογικής αξίας και μοναδικότητας.

Στους πρόποδες και τα χαμηλά υψόμετρα (όπως π.χ. μεταξύ Αγίου Ανδρέα και Τυρού, Αγίου Ανδρέα και Χάραδρου, στη χαράδρα του Λεωνιδίου κ.ά.) αναπτύσσονται φρύγανα και μεσογειακοί θαμνώνες με πουρνάρι, φιλλύκι, κουμαριά, σχίνο, ασφάκα, θυμάρι, αστοιβή, λαδανιά κ.ά. είδη. Λίγο ψηλότερα, κοντά στο χωριό Καλλιθέα, σχηματίζεται το μοναδικό στον Πάρνωνα δάσος χαλεπίου πεύκης, και διάσπαρτες συστάδες εντοπίζονται στον Πλάτανο, στον καταρράκτη της Λεπίδας, στις πλαγιές της κορυφής Σίνα και νότια του Κοσμά.

Δρύες, όπως η πλατύφυλλη, η χνοώδης και η ήμερη βελανιδιά, σχηματίζουν συστάδες στους λόφους και τις χαμηλές πλαγιές. Η πλατύφυλλη δρυς συνθέτει αραιά δάση γύρω από τις Καρυές και στην περιοχή μεταξύ των Καρυών και του Αγίου Πέτρου. Η χνοώδης εμφανίζεται κοντά στον Πραστό, ανάμεσα στα χωριά Πολύδροσο και Βασαράς και ανάμεσα στη χαράδρα της Μαζίας και τη Μονή Κοντολίνας. Η ήμερη βελανιδιά απαντά διάσπαρτη ή σχηματίζει μικρές συστάδες κοντά στον Τυρό, τα Μέλανα, τα Τσιτάλια και τα Πελετά.

Δάση καστανιάς, αυτοφυή ή προερχόμενα από φυτεύσεις, αναπτύσσονται σε όξινα εδάφη, στα μεσαία υψόμετρα (600 - 1.400 m), στις πλαγιές γύρω από τα χωριά Πλάτανος, Καστάνιτσα, Άγιος Πέτρος, Καστρί, Δολιανά, Βαμβακού και Κοσμάς.

Στα μεγαλύτερα υψόμετρα (από τα 700 - 800 m έως τα 1.700 - 1.800 m) κυριαρχούν τα κωνοφόρα, κυρίως η κεφαλληνιακή ελάτη και η μαύρη πεύκη. Η κεφαλληνιακή ελάτη αγαπά τη σκιά και αναγεννάται εύκολα κάτω από τα μεγάλα σε ηλικία άτομα μαύρης πεύκης, εκτοπίζοντάς τη σταδιακά, κυρίως όπου τα εδάφη είναι ασβεστολιθικά. Η μαύρη πεύκη προτιμά τα εδάφη που προέρχονται από σχιστολιθικά πετρώματα. Οι μεγάλες πυρκαγιές των προηγούμενων ετών, όπως αυτή του 2007, υπήρξαν καταστροφικές για τα δάση μαύρης πεύκης και η φυσική τους αναγέννηση ενισχύθηκε με κατάλληλα έργα και φυτεύσεις.

Στις βόρειες πλαγιές αναπτύσσονται τα μοναδικά στην Ελλάδα δάση με δενδρόκεδρο (ή δρυπώδη άρκευθο), τα οποία μαζί με τα δάση μαύρης πεύκης προστατεύονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Περιμετρικά της περιοχής Μαλεβής στην Αρκαδία και σε έκταση 740 στρεμμάτων περίπου σχηματίζονται αυτοφυή δάση, αμιγή ή σε μίξη με μαύρη πεύκη και κεφαλληνιακή ελάτη. Πρόκειται για ένα σπάνιο είδος, το οποίο σε όλη την Ευρώπη σχηματίζει μόνο στον Πάρνωνα αμιγή συστάδα, στις περιοχές των πρώην Κοινοτήτων Αγίου Βασιλείου, Παλαιοχωρίου, Πλατανακίου και Αγίου Πέτρου (Περιοχή Απόλυτης Προστασίας της Φύσης Συστάδας Δενδρόκεδρου Μονής Μαλεβής) και κοντά στους οικισμούς Πραστός και Κοσμάς. Σε λιγοστές θέσεις εμφανίζεται και ο σπάνιος ίταμος.

Στις ψηλές κορυφές η πυκνή βλάστηση δίνει τη θέση της σε στεππόμορφα λιβάδια με αγκαθωτούς θάμνους όπως ο αστράγαλος, με μη αγκαθωτούς όπως η χαμολιά και με αγρωστώδη φυτά όπως η στίπα, που σχηματίζει μικρούς και πυκνούς θυσάνους. Στο λιγοστό χώμα των απότομων βράχων και των ορθοπλαγιών φυτρώνουν σπάνια και ενδημικά φυτά, όπως η κενταύρια του Λεωνιδίου, η βρασική της Λακωνίας, το υπέρικο του Ταϋγετου, η ποτεντίλλα της Αρκαδίας κ.ά. Στα ρέματα και τους χειμάρρους κυριαρχούν πλατάνια, λευκές ιτιές, μυρτιές, πικροδάφνες και λυγαριές.

Περισσότερες πληροφορίες για τα δάση του Πάρνωνα στον σύνδεσμο http://www.fdparnonas.gr/mount-parnonas/habitats/.

Οι πρώτες απόπειρες μελέτης της χλωρίδας του Πάρνωνα συνδέονται με τον Θεόδωρο Ορφανίδη, ο οποίος επισκέφθηκε το βουνό πέντε φορές το διάστημα 1850 - 1870 και συνέλεξε σημαντικό αριθμό φυτών, αρκετά από τα οποία φυτρώνουν στον Πάρνωνα και πουθενά αλλού στον κόσμο. Οι βοτανικές εξορμήσεις συνεχίστηκαν από Έλληνες και ξένους ερευνητέςκ αι σήμερα, παρότι το βουνό δεν έχει πλήρως μελετηθεί, εκτιμάται ότι αριθμεί περισσότερα από 1.100 είδη. Περίπου 225 είδη (από τα οποία το 20% είναι ενδημικά της Ελλάδας και το 13% ενδημικά της Βαλκανικής) έχουν καταγραφεί πάνω από τα 1.700 m. Νέες καταγραφές εξακολουθούν να πραγματοποιούνται, καθώς η έρευνα συνεχίζεται.

Ορισμένα από τα φυτά που εμφανίζονται αποκλειστικά στον Πάρνωνα δίνονται ακολούθως:

• Asperula malevonensis: φύεται στις κορυφές Μεγάλη Τούρλα και Ρούσσα Πέτρα
• Astragalus agraniotii: εντοπίζονται δύο πληθυσμοί, στις κορυφές Μεγάλη Τούρλα και Ρούσσα Πέτρα
• Centaurea leonidia: απαντά αποκλειστικά στους κατακόρυφους βράχους του Λεωνιδίου
• Νepeta orphanidea: περιορίζεται σε λίγες κορυφές τριγύρω από τη Μεγάλη Τούρλα
• Silene laconica: φύεται στους πρόποδες και στις ανατολικές πλαγιές του Πάρνωνα
• Viola parnonia: καταγράφεται στις κορυφές Μεγάλη Τούρλα, Γαϊτανόραχη, Μεγαναηλιάς και Ράχη Ψαρή

Στα σπάνια φυτά συγκαταλέγονται η κεφαλληνιακή ελάτη, η μαύρη πεύκη και ο ασιατικός δενδρόκεδρος, αλλά και τα φυτά εκείνα που φύονται στον Πάρνωνα και σε ελάχιστες ακόμη περιοχές, στην ευρύτερη περιοχή (π.χ. Ταΰγετος, Μαδάρα, Χιονοβούνι, Κουλοχέρα, Κορακιά κ.ά.), όπως τα ακόλουθα:

• Achillea taygetea: εμφανίζεται στα ανώτερα τμήματα του Πάρνωνα και του Ταΰγετου
• Alkanna sfikasiana: εξαπλώνεται στις πλαγιές του Πάρνωνα, της Μαδάρας και του Χιονοβουνίου
• Allium orestis: φύεται στα δάση καστανιάς του Πάρνωνα και του Ταΰγετου
• Αnthemis laconica: γνωστή από τα όρη Πάρνωνας, Ταΰγετος και Ολίγυρτος
• Αsperula lutea mungieri: εξαπλώνεται σε διάφορες θέσεις στα όρη Πάρνωνας και Ταΰγετος
• Αstragalus thracicus cylleneus: έχει καταγραφεί στα όρη Πάρνωνας, Xελμός και Κυλλήνη
• Campanula stenosiphon: γνωστή από τα όρη Πάρνωνας και Ταΰγετος
• Centaurea athoa parnonia: εξαπλώνεται στα όρη Πάρνωνας και Ταΰγετος
• Clinopodium taygeteum: εμφανίζεται στα ανώτερα τμήματα του Πάρνωνα και του Ταΰγετου
• Crepis heldreichiana: φύεται στα ανώτερα τμήματα του Πάρνωνα και του Ταΰγετου
• Crocus hadriaticus parnonicus: εξαπλώνεται στον Πάρνωνα και σε λίγες θέσεις στη χερσόνησο του Μαλέα
• Cyclamen rhodium vividum: φύεται στον Πάρνωνα, τη Μαδάρα και το Χιονοβούνι
• Genista halacsyi: εμφανίζεται στις ευρύτερες περιοχές του Πάρνωνα και του Ταΰγετου
• Linum phitosianum: φύεται στους πρόποδες του Πάρνωνα και σε δύο ακόμη θέσεις στη νοτιο-ανατολική Πελοπόννησο
• Lomelosia crenata breviscapa: δημιουργεί πληθυσμούς στον Πάρνωνα, το Χιονοβούνι και τον Ταΰγετο
• Minuartia parnonia: γνωστή από τα όρη Πάρνωνας και Χιονοβούνι
• Petrorhagia grandiflora: φύεται στα όρη Πάρνωνας και Χιονοβούνι
• Phitosia crocifolia: απαντά στον Πάρνωνα και τον Ταΰγετο
• Potentilla arcadiensis: φύεται στους πρόποδες του Πάρνωνα και του Χιονοβουνίου
• Scutellaria rupestris rupestris: γνωστή από τα ανώτερα τμήματα του Πάρνωνα, του Ταΰγετου και ενδεχομένως του Μαίναλου
• Sideritis clandestina subsp. clandestina: δημιουργεί μεγάλους πληθυσμούς στα ανώτερα τμήματα του Πάρνωνα, του Ταΰγετου και ενδεχομένως του Μαίναλου
• Trisetum laconicum: καταγράφεται στα όρη Πάρνωνας και Ελικώνας

Περισσότερες πληροφορίες για τη χλωρίδα του Πάρνωνα στον σύνδεσμο http://www.fdparnonas.gr/mount-parnonas/flora/.

Λιγοστά ζαρκάδια στις νότιες πλαγιές του βουνού, αγριογούρουνα, τσακάλια, αλεπούδες, ασβοί, κουνάβια, νυφίτσες, λαγοί, μυωξοί, μυγαλές, ασπάλακες και πολλά είδη νυχτερίδων που ζουν σε μεγάλους αριθμούς στους απόκρημνους βράχους και τις σπηλιές, συνθέτουν τα 31 είδη θηλαστικών που φιλοξενεί ο Πάρνωνας. Εξίσου μεγάλος είναι και ο αριθμός των αμφιβίων και ερπετών (33 είδη) που επιλέγουν την περιοχή, με πιο χαρακτηριστικά το σπιτόφιδο, τον λαφιάτη, την κρασπεδωτή χελώνα και την ελληνική χελώνα που προστατεύονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την οχιά, το ασινοφιδο, τον σαπίτη, το κονάκι του Ιονίου, την Πελοποννησιακή σαύρα ή τσαπερδόνα, την Ελληνική σαύρα, τον δεντροβάτραχο, τον Ελληνικό βάτραχο, τον πράσινο φρύνο κ.ά.

Περισσότερα από 240 είδη πουλιών βρίσκουν τροφή, καταφύγιο, χώρους για φώλιασμα ή για ξεκούραση κατά το μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης, αρπακτικά όπως ο σπιζαετός, ο πετρίτης, η τυτώ, η γερακίνα, ο μπούφος, ο τσίφτης, το βραχοκιρκίνεζο και δεκάδες μικροπούλια όπως δρυοκολάπτες, πυροβασιλίσκοι, δεντροσταρήθρες, δενδροτσοπανάκοι, αιγίθαλοι, κεφαλάδες, ασπροκωλίνες, γαλαζοκότσυφες, βουνοσταχτάρες, κ.ά. Στα μεγάλα υψόμετρα αισθητή κάνουν την παρουσία τους η κιτρινοκαλιακούδα, η χιονάδα, η χιονότσιχλα και ο χρυσαετός.

Τα ασπόνδυλα, παρότι δεν έχουν πλήρως μελετηθεί, αριθμούν πάνω από 155 είδη και είναι μεγάλης σπουδαιότητας, καθώς στον Πάρνωνα καταγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα, στη Βαλκανική Χερσόνησο και στην Ανατολική Μεσόγειο, το σπάνιο γένος Eurygeophilus. Ο Πάρνωνας φιλοξενεί τα 110 από τα 124 είδη πεταλούδων που έχουν καταγραφεί στην Πελοπόννησο (89%) και το 45% των ειδών που είναι γνωστά στην Ελλάδα (240 είδη), με πιο χαρακτηριστικά τα κοινά είδη Papilio machaon, Iphiclides podalirius, Parnassius mnemosyne, Pieris brassicae, Aporia crataegi, Pontia edusa, Issoria lathonia, Melitaea cinxia, Polyommatus icarus και Limenitis reducta, τα λιγότερο κοινά Papilio alexanor, Zerynthia polyxena, Pseudochazara amalthea, Hyponephele lycaon και τα σπάνια Anthocharis damone, Nymphalis antiopa, Argynnis niobe, Melitaea trivia, Arethusana arethusa, Kirinia roxelana, Lycaena thersamon κ.ά.

Περισσότερες πληροφορίες για τα ζώα του Πάρνωνα στον σύνδεσμο: http://www.fdparnonas.gr/mount-parnonas/fauna/.

Η μυκητοπανίδα του Πάρνωνα έχει μελετηθεί ελάχιστα και οι πρώτες καταγραφές αριθμούν περισσότερα από 100 είδη. Ο κόπρινος ο τριχωτός (Coprinus comatus), η μακρολεπιότα η υψηλή ή ζαρκαδίσιο (Macrolepiota procera), ο αμανίτης ο μυγοκτόνος ή ζουρλομανίταρο (Amanita muscaria), ο στροβίλουρος (Strobilurus stephanocystis), το (Gloephyllum sepiarinum), η λακκάρια η βαμμένη (Laccaria laccata), το καλοκέρας το ιξώδες (Calocera viscosa), η κλιτοκυμβούλα (Clitocybula familia), ο λευκοπάξιλλος (Leucopaxillus phodeucus) και η μορχέλα η εδώδιμη (Morchella esculenta) είναι ορισμένα από τα είδη που απαντούν στα δάση και τα ξέφωτα.

Τα δάση επηρεάζονται κυρίως από ανθρωπογενείς δραστηριότητες, όπως οι αγροτικές δραστηριότητες, οι δηλητηριάσεις και παγιδεύσεις ζώων, οι πυρκαγιές, η παράνομη συλλογή ειδών χλωρίδας (π.χ. τσάι του βουνού), οι λαθροϋλοτομίες, τα αυθαίρετα κτίσματα και οι επιχωματώσεις, η παράνομη απόθεση απορριμμάτων κ.ά., οι οποίες δύναται να υποβαθμίσουν το φυσικό περιβάλλον της περιοχής.

Πριν από την επίσκεψη σας, μην παραλείψετε να διαβάσετε τις οδηγίες που αναγράφονται στους Κανόνες Καλής Συμπεριφοράς της παρούσας εφαρμογής.

Χρήσιμοι σύνδεσμοι - Στοιχεία επικοινωνίας:

• Πυροσβεστικό Σώμα Ελλάδας: 199
• Υπηρεσία Επικοινωνιών Εκτάκτου Ανάγκης: 112
• Πυροσβεστική Υπηρεσία Σπάρτης: Τηλ. 27310 22147
• Πυροσβεστικό Κλιμάκιο Λεωνιδίου: Τηλ. 27570 22333
• Δασαρχείο Κυνουρίας: Τηλ. 27550 23880, Email: daskyn@4819.syzefxis.gov.gr
• Δασαρχείο Σπάρτης: Τηλ. 27310 26511, Email: dasspart@5148.syzefxis.gov.gr
• Δασαρχείο Μολαών: Τηλ. 27320 22047, Email: dasmol@5150.syzefxis.gov.gr
• ΟΦΥΠΕΚΑ/Μονάδα Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών Νότιας Πελοποννήσου: Τηλ. 27550 22021, Email: southernpeloponnese@necca.gov.gr, ιστότοπος
• Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος Σπάρτης: Τηλ. 27310 22574, Email: info@eosspartis.gr, ιστότοπος
• Climb in Leonidio: Email: info@climbinleonidio.com, ιστότοπος
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Λακωνίας: Τηλ. 27320 61403, Email: efalak@culture.gr
• Εφορεία Αρχαιοτήτων Αρκαδίας: Τηλ. 2710 225243 / 242745,Email: efaark@culture.gr